Udzielający świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanych ze środków publicznych przez Narodowy Fundusz Zdrowia,wybierani są w trybie wnioskowym, konkursie ofert, rokowaniach lub na podstawie zgłoszenia. Umowy ze szpitalami sieciowymi zawierane są na wniosek dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia. Umowy na realizację nowych programów lekowych zaś zawierane są każdorazowo w trybie konkursowym.

4 maja 2017 r. weszła w życie ustawa z  dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W praktyce tzw. sieć szpitali zaczęła funkcjonować od 1 października 2017 r. Ustawa zrewolucjonizowała system opieki zdrowotnej pod względem organizacyjnym i finansowym.

Jedną z najważniejszych zmian było utworzenie „Systemu podstawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej”, który zgodnie z Art. 95l.: „zapewnia świadczeniobiorcom dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie: leczenia szpitalnego, świadczeń wysokospecjalistycznych, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej realizowanej w poradniach przyszpitalnych, rehabilitacji leczniczej, programów lekowych, leków stosowanych w chemioterapii oraz nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej, przy jednoczesnym zagwarantowaniu ciągłości i kompleksowości udzielanych świadczeń oraz stabilności ich finansowania.”.

Co do zasady określonej w artykułach 138 i 139 ustawy, zawieranie przez Fundusz umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej odbywa się po przeprowadzeniu postępowania w trybie konkursu ofert albo rokowań, a do postępowań tych nie stosuje się przepisów o zamówieniach publicznych.

Konkursu ofert i rokowań nie stosuje się do zawierania umów w zakresie:

• podstawowej opieki zdrowotnej, z wyjątkiem nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej;

• zaopatrzenia w wyroby medyczne, na zlecenie osoby uprawnionej;

• na wydawanie w aptece na receptę refundowanych leków, środków spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych.

Umowę zawiera się ze świadczeniodawcą spełniającym warunki określone przez Ministra Zdrowia albo Prezesa Funduszu.

Art. 159a. 1. ustawy o świadczeniach stanowi, że w okresie zakwalifikowania szpitala do danego poziomu systemu zabezpieczenia, umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w ramach profili systemu zabezpieczenia, zakresów lub rodzajów świadczeń wskazanych w tym wykazie dla tego  świadczeniodawcy, zawierana jest na wniosek dyrektora oddziału wojewódzkiego Funduszu, kierowany do świadczeniodawcy.

W chwili pojawienia się nowego programu lekowego wystarczy uzupełnić wykaz, który wskazuje:

1. świadczeniodawców zakwalifikowanych do poszczególnych poziomów systemu zabezpieczenia na terenie danego województwa i dla każdego z nich:

2. wszystkie profile systemu zabezpieczenia, zakresy lub rodzaje, w ramach których będą oni udzielać świadczeń opieki zdrowotnej w systemie zabezpieczenia, 

Oczywiście w wykazie (dostępnym na stronach BIP oddziałów wojewódzkich NFZ) wskazane są (powinny być wskazane),realizowane przez dany ośrodek, programy lekowe.

Wobec powyższego można stwierdzić, że ustawa o świadczeniach nie przewiduje zawierania umów w zakresie programów lekowych.

Organizowanie konkursów nie ma też merytorycznego uzasadnienia. O ile przyjmiemy, że istotą konkursu jest wyłonienie świadczeniodawcy, który spełnia warunki udzielania świadczeń i zaoferuje najkorzystniejszą cenę, to w przypadku programów lekowych warunki udzielania świadczeń określone są w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 5 sierpnia 2016 r. w sprawie szczegółowych kryteriów wyboru ofert w postępowaniu w sprawie zawarcia umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej ( z późn. zm.), natomiast cena jednostki rozliczeniowej w sieci podstawowego zabezpieczenia nie podlega negocjacjom i w przypadku programów lekowych wynosi 1 zł.   W przypadku świadczeń w programach lekowych wartość ta może być korygowana współczynnikami, ale ich wysokość jest także narzucana przez Fundusz i nie podlega negocjacjom.

Zdolność poszczególnych świadczeniodawców do spełnienia warunków udzielania świadczeń jest znana Funduszowi, ponieważ zbiera on na bieżąco informację o potencjale każdego wykonawcy.

Wobec powyższego umowy o programy lekowe powinny być zawierane na wniosek dyrektora oddziału wojewódzkiego.

Trzeci i najważniejszy powód, dla którego konkursy ofert powinny być zlikwidowane, to fakt, iż konieczność ich przeprowadzania powoduje niepotrzebne opóźnienia, a często ograniczenia dostępności pacjentów do świadczeń gwarantowanych

Z całą mocą należy podkreślić, że prawo pacjenta do świadczeń gwarantowanych, w zakresie leków refundowanych w ramach programów lekowych i chemioterapii powstaje w terminie wskazanym w obwieszczeniu refundacyjnym publikowanym przez Ministra Zdrowia. Dzieje się tak w każdej kategorii dostępności refundacyjnej określonej w art.6. ustawy o refundacji i w równym stopniu dotyczy leków dostępnych w aptekach na receptę, stosowanych w ramach chemioterapii i leków stosownych w programach lekowych.  

Na opiniowanie projektu zarządzenia Prezesa NFZ  Naczelna Rada Lekarska, Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych oraz reprezentatywne organizacje świadczeniodawców mają 21 dni. Wydanie zarządzenia trwa około tygodnia. Następnie dochodzimy do ogłoszenia i przeprowadzenia konkursu ofert. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 22 grudnia 2014 r. (w sprawie sposobu ogłaszania o postępowaniu w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, składania ofert, powoływania i odwoływania komisji konkursowej, jej zadań oraz trybu pracy (z późn. zm.) termin składania ofert nie może byćkrótszy niż 14 dni od dnia ogłoszenia o postępowaniu.

Wszystko to powoduje, że „na starcie” mamy co najmniej 6 - 7 tygodni opóźnienia! A to nie koniec. Dopiero zawarcie umowy jest sygnałem dla świadczeniodawcy do … ogłoszenia przetargu na zakup leku objętego programem lekowym. Opóźnienia, wynikające ze stosowania ustawy o zamówieniach publicznych, na tym etapie mogą sięgać kilku miesięcy.

Warto zwrócić uwagę, że wydając zarządzenia, Prezes Funduszu nadaje im moc wsteczną. Prawdopodobnie postępuje w ten sposób, by uniknąć posądzenia o ograniczanie praw pacjenta. Zarządzenie Nr50/2020/DGL Prezesa NFZ z dnia 1 kwietnia 2020 r.,zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie programy lekowe, odnosi się do programów lekowych objętych obwieszczeniem refundacyjnym z 18 lutego 2020 r. obowiązującym od 1 marca 2020r. W § 4. Zarządzenia 50/2020/DGL czytamy: „zarządzenie stosuje się do świadczeń udzielanych od dnia 1 marca 2020 r….”.

Zatem stan formalny, po upływie miesiąca (czyli 1 kwietnia) jest taki, że świadczeniodawca od 1 marca może, a w zasadzie mógł, sprawozdawać i rozliczać z Funduszem świadczenia związane z programem.

To tylko teoria. W praktyce pacjenci w dalszym ciągu nie mogą zrealizować swojego uprawnienia.

Problem, jak w krzywym zwierciadle, wyeksponował stan zagrożenia epidemicznego. 

Art. 7c. ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych stanowi iż: „w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie przeprowadza się konkursów ofert i rokowań, o których mowa w art. 139 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej  finansowanych ze środków publicznych.”

Co będzie, jeśli stan zagrożenia albo stan epidemii potrwa rok? Nowe programy nie będą mogły być zakontraktowane, nawet jeżeli Minister Zdrowia wyda decyzję refundacyjną i opublikuje obwieszczenie! A pacjenci mają gwarantowane świadczenia.

Wiedząc, iż przeprowadzanie konkursów ofert na nowe programy lekowe:

• nie ma podstawy ustawowej,

• ogranicza i opóźnia pacjentom dostęp do świadczeń gwarantowanych,

• powoduje wykonanie zbędnych procesów w Narodowym Funduszu Zdrowia.

należy zdecydować o zaniechaniu tej procedury. 

Nie prowadźmy postępowania w zakresie programów lekowych w trybie konkursu ofert (przecież nie prowadzimy tych postępowań w przypadku nowych leków włączonych do katalogu chemioterapii), chyba, że nie mamy zapewnionej pełnej dostępności do świadczeń i chcemy „dokontraktować” nowych świadczeniodawców.

Zawierajmy umowy w trybie wnioskowym. To wyłączy także konieczność opiniowania zarządzeń Prezesa w trybie art. 146 ust. 2 ustawy o świadczeniach. Zresztą, Konsultant Krajowy uczestniczy przecież w ustalaniu treści programu lekowego. 

Prezesowi Funduszu zostaną sprawy „techniczne”, związane z nadaniem odpowiednich kodów rozliczeniowych świadczeniom i określenie wysokość ryczałtu diagnostycznego. Ze wszystkimi tymi kwestiami Departament Gospodarki Lekami Centrali Funduszu powinien uporać się w 3 dni od publikacji obwieszczenia przez Ministra Zdrowia. Dyrektorzy oddziałów wojewódzkich - którzy nie prowadzą teraz dużej ilości postępowań - w tydzień uporają się z wnioskami o zawarcie umów ze świadczeniodawcami. Daje to szansę na synchronizację zawarcia umów i terminu obowiązywania obwieszczenia refundacyjnego.

Jestem w stanie wyobrazić sobie, że pierwszy zakup leków czy środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego,odbędzie się w trybie zakupu z wolnej ręki. Świadczeniodawca wszak nie mógł przewidzieć decyzji refundacyjnej Ministra Zdrowia, a pacjenci mają przecież uprawnienia do świadczeń gwarantowanych bez zwłoki, zwłaszcza powodowanej przez przestarzałe i niefunkcjonalne procesy.

Osobnym tematem są środki na nowe programy lekowe, ale o tym przy innej okazji.