Sprawa nie jest nowa - sięga bowiem roku 2016, kiedy to poprzedni Rzecznik Praw Obywatelskich zwracał ówczesnemu Ministrowi Zdrowia w wystąpieniu generalnym z 9 marca, wątpliwości dotyczące uregulowania w aktach wewnętrznych uprawnień Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich co do kwalifikacji pacjentów do programów lekowych i wyłączania z nich.

Trybunał Konstytucyjny w toku rozpatrywania sprawy zainicjowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich (sygn. akt U 2/17) powziął wątpliwość, czy aktualny sposób unormowania kompetencji Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich wyłącznie w aktach wewnętrznych (w zarządzeniu oraz w regulaminie) realizuje wymóg z art. 68 ust. 2 zd. 2 Konstytucji RP w związku z jej art. 31 ust. 3 - aby warunki i zakres udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych były określone w ustawie.

17 października 2018 r. Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt S 6/18) przedstawił Sejmowi uwagi o stwierdzonych lukach prawnych dotyczących statusu Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich, których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego.

Na czym polega problem?

Gdy mówimy o procedurach podejmowania decyzji o sposobie leczenia, to regułą jest, że pacjent ma prawo wyrażenia (lub nie) zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, może zażądać jego skonsultowania z innym lekarzem lub weryfikacji przez konsylium lekarskie, a w ostateczności jest uprawniony do zmiany lekarza prowadzącego. Z tych praw pacjent może skorzystać także w sytuacji, gdy nie zostają mu zapisane oczekiwane przez niego leki refundowane.

Niestety, leczenie chorób ultrarzadkich podlega innym regułom. Leki są bezpłatnie dostępne wyłącznie w ramach obowiązujących w danym okresie programów lekowych, do których pacjent może być zakwalifikowany tylko decyzją jednego Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich w skali kraju.

Zainteresowany nie ma żadnego wpływu - nawet pośredniego - na skład Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich, nie może również w żaden sposób odwołać się od jego decyzji czy zażądać powtórnego rozpatrzenia sprawy.

Potwierdzają to orzeczenia sądów administracyjnych, konsekwentnie odrzucające skargi na wyłączenie z programu lekowego. Nie ma też zasad umożliwiających zainteresowanemu uzupełnienie wniosku o włączenie do programu lekowego, gdyby już po jego złożeniu, zmieniły się zasady kwalifikacji.

Jaka jest opinia Trybunału Konstytucyjnego?

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego świadczy to o potrzebie ustawowej regulacji statusu Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich (i innych podobnych mu ciał), który podejmuje ostateczne decyzje o finansowaniu leczenia chorób ultrarzadkich, a więc realizuje konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia, o którym mowa w art. 68 ust. 1 Konstytucji RP.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny, jest to tym bardziej potrzebne, że pacjentami w tym przypadku są osoby, które, m.in. ze względu na koszty leczenia przekraczające milion zł rocznie, nie mają w praktyce innej szansy na uzyskanie dostępu do skutecznych i nowoczesnych terapii. Większość z nich, ze względu na wiek lub stan zdrowia, podlega jeszcze dodatkowo szczególnej ochronie państwa na zasadach art. 68 ust. 3 Konstytucji RP.

O co wnosi Rzecznik Praw Obywatelskich?

Ponieważ konieczność zmian prawnych w tym obszarze była sygnalizowana wielokrotnie, a od postanowienia Trybunału Konstytucyjnego minęło już sześć lat, Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Minister Zdrowia o zainicjowanie prac legislacyjnych w celu wdrożenia zaleceń Trybunału. Ustawowe uregulowanie sprawy nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi wydatkami budżetu państwa, miałoby zaś korzystny wpływ na jawność i przejrzystość procedur, w myśl zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Przeczytaj także:

Rada Ministrów przyjęła Plan dla Chorób Rzadkich na lata 2024-2025

Ważny wyrok dla pacjentów cierpiących na choroby rzadkie

Ultrarzadka i ultraniebezpieczna. Walka z nią to wyścig z czasem