Autor : Anna Jackowska
2023-02-01 11:42
W przypadku większości rodzajów nowotworów jakość opieki onkologicznej jest w Polsce niższa niż średnio w UE. Z kolei czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka są w Polsce na wyższym poziomie niż w innych państwach UE: szczególnie zanieczyszczenie powietrza, nadwaga i otyłość oraz spożycie alkoholu - czytamy w raporcie "Krajowe profile dotyczące nowotworów: Polska 2023" przygotowanym przez KE i OECD.
Polecamy także:
Europejska walka z rakiem: wiele nierówności, wiele wyzwań
Ogólna umieralność z powodu chorób nowotworowych w Polsce jest o 15 proc. wyższa od średniej UE i zmniejsza się wolniej niż średnia UE. Główną przyczyną zgonów spowodowanych chorobami nowotworowymi nadal jest rak płuc, a na drugim miejscu rak jelita grubego.
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka są w Polsce na wyższym poziomie niż w innych państwach UE - szczególnie zanieczyszczenie powietrza, nadwaga i otyłość oraz spożycie alkoholu.
Dostęp do opieki w odpowiednim czasie utrudnia szereg ograniczeń, w tym niedobór pracowników ochrony zdrowia oraz ograniczona liczba jednostek świadczących opiekę onkologiczną i ośrodków radioterapii. Choć jakość opieki poprawiła się w ostatnim dziesięcioleciu, wskaźnik 5-letnich przeżyć netto jest niższy niż w innych państwach UE w przypadku większości rodzajów nowotworów, z wyjątkiem białaczki dziecięcej.
W 2019 r. w Polsce doszło do 283 zgonów z powodu chorób nowotworowych na 100 000 mieszkańców, o 15 proc. więcej w porównaniu ze średnią UE wynoszącą 247 zgonów na 100 000 mieszkańców. Ogólna umieralność z powodu chorób nowotworowych w Polsce należy do najwyższych w UE, mimo niższych niż w całej UE współczynników zachorowalności na raka zarówno wśród mężczyzn (niższe o 5 proc.), jak i kobiet (niższe o 3 proc.). Wskazuje to na opóźnienia w diagnozowaniu i sygnalizuje potencjalne problemy w dostępie do leczenia.
Powszechne zanieczyszczenia powietrza, nadwaga, otyłość i spożywanie alkoholu to czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka, które są w Polsce na wyższym poziomie niż przeciętnie w UE. Rozpowszechnienie palenia jest zbliżone do średniej UE. Ogólnie rzecz ujmując, w Polsce behawioralne i środowiskowe czynniki ryzyka przyczyniają się do niemal połowy wszystkich zgonów (OECD, 2021), dlatego niezbędne są lepsze i skuteczniejsze strategie w zakresie profilaktyki zdrowia. W 2020 r. wydatki na profilaktykę zdrowotną w Polsce stanowiły jedynie 1,9 proc. wszystkich wydatków na opiekę zdrowotną, co stanowi wartość niższą od średniej UE, wynoszącej 3,4 proc.
W 2019 r. w Polsce 58 proc. dorosłych miało nadwagę lub otyłość, przy czym od 2014 r. odsetek ten gwałtownie wzrósł, jak wynika z danych EHIS.
Przewiduje się, że do 2028 r. występowanie otyłości osiągnie poziom 30 proc. Obecnie otyłość powoduje skrócenie średniego dalszego trwania życia o 3,9 lat, co wynika po części z niezdrowego stylu życia, obejmującego nieodpowiednią dietę i brak aktywności fizycznej, zwłaszcza wśród kobiet. Choć odsetek osób podejmujących prozdrowotną aktywność fizyczną w populacji osób w wieku 15 lat i starszych wzrósł między 2014 r. (17 proc.) a 2019 r. (20 proc.), pozostał poniżej średniej UE, która wynosiła 33 proc.
Jeśli chodzi o wskaźnik badań przesiewowych w kierunku raka piersi, Polska plasuje się na siódmym miejscu od końca w UE W 2019 r. 54 proc. kobiet w wieku 50-69 lat zadeklarowało, że w ciągu ostatnich dwóch lat wykonało mammografię. Jest to siódmy od końca wynik w UE, znacznie poniżej średniej UE (66 proc.).
Chociaż odsetek osób uczestniczących w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy jest wyższy niż średnia UE, nierówności w zależności od wykształcenia są znaczne. W 2019 r. 63 proc. kobiet w Polsce w wieku 15 lat i starszych zadeklarowało, że wykonało badanie wymazu z szyjki macicy w ciągu ostatnich trzech lat - jest to wartość nieco powyżej średniej UE, która wynosi 59,5 proc. Nierówności w zależności poziomu wykształcenia i dochodów są jednak większe niż w przypadku średnich UE.
Pomimo wprowadzenia w 2000 r. krajowego programu badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, udział w tych badaniach był bardzo niski. (18 proc. populacji docelowej w 2019 r.). Program bazował na badaniu kolonoskopowym wykonywanym w jednostkach opieki zdrowotnej nierównomiernie rozmieszczonych w różnych regionach geograficznych.
Polscy pacjenci onkologiczni mieli dostęp do zaledwie 30 proc. leków objętych standardowym ubezpieczeniem zdrowotnym w UE oraz do mniej niż 50 proc. innowacyjnych terapii przeciwnowotworowych zarejestrowanych w Europie w latach 2004-2017. Ponadto, jak wykazano w badaniu obejmującym 16 państw Europy i świata (Moye-Holz & Vogler, 2022), ceny większości leków przeciwnowotworowych w Polsce należą do najwyższych. Ponad jedną trzecią nowych leków dopuszczonych do obrotu w Polsce w latach 2012-2018 stanowiły leki stosowane w leczeniu onkologicznym (Iwańczuk i in., 2019). Co więcej, udział wydatków niefinansowanych ze środków publicznych w łącznych wydatkach na leki stosowane przez pacjentów onkologicznych, wzrósł o 44 proc. w latach 2014-2016.
Polska przyjęła podejście oparte na podziale ryzyka do produktów leczniczych, co oznacza, że ryzyko finansowe nieudanego leczenia z wykorzystaniem innowacyjnych leków jest dzielone między publiczny system opieki zdrowotnej a przedsiębiorstwo farmaceutyczne. W efekcie prowadzi to do wydłużenia procedury dopuszczania leków do obrotu i opóźnień w dostępie do innowacyjnych leków przeciwnowotworowych, choć efektywność wydatków publicznych na innowacyjne leki przeciwnowotworowe jest zwiększona.
Ponadto daleko idąca regulacja innowacyjnych programów leczenia farmakologicznego ogranicza ich potencjalny wpływ.
Terminowe świadczenie opieki onkologicznej nie jest zapewnione przez sektor publiczny w Polsce ze względu na ograniczoną liczbę ośrodków opieki onkologicznej. Jednostki świadczące opiekę onkologiczną są nierównomiernie rozmieszczone w poszczególnych województwach oraz między obszarami miejskimi i wiejskimi. Ogółem w Polsce na milion mieszkańców przypada 5 ośrodków radioterapii, o 70 proc. mniej niż średnia UE, która wynosi 9 ośrodków na milion mieszkańców.
Dostęp do opieki u schyłku życia na oddziałach paliatywnych pozostaje ograniczony. W 10 z 16 województw liczba łóżek w 443 jednostkach świadczących opiekę paliatywną była w 2018 r. niewystarczająca. Dostęp do oddziałów opieki paliatywnej różni się znacznie między poszczególnymi województwami i najbardziej ograniczony jest w województwach mazowieckim, lubelskim i podlaskim. Poziom korzystania z usług opieki paliatywnej przez pacjentów mieszkających na obszarach miejskich jest o 30 proc. wyższy niż wśród tych mieszkających na obszarach wiejskich.
Miara 5-letniego przeżycia netto, będąca wyznacznikiem jakości opieki, wzrosła w Polsce w latach 2004-2014 w odniesieniu do najczęstszych rodzajów nowotworów, chociaż wzrost ten był mniejszy niż w całej UE, przez co niekorzystna dla Polski różnica między średnią UE powiększyła się.
Istnieje kilka podmiotów monitorujących jakość opieki, ale ich działania są nieskoordynowane.
W odniesieniu do wszystkich rodzajów nowotworów, z wyjątkiem białaczki dziecięcej, wskaźniki 5-letnich przeżyć netto pacjentów zdiagnozowanych w latach 2010-2014 były niższe niż średnie UE.
Wśród osób dorosłych najwyższe wskaźniki przeżyć odnotowano w przypadku raka prostaty (78 proc. w porównaniu z 87 proc. w całej UE) i raka piersi (77 proc. w porównaniu z 83 proc. w całej UE).
W przypadku raka płuc przeżycie pozostawało niskie i zbliżone do średniej UE (14 proc. w porównaniu z 15 proc. w całej UE).
W przypadku kobiet w Polsce, u których w latach 2010-2014 zdiagnozowano raka piersi w zaawansowanym stadium, wskaźnik 5-letnich przeżyć netto wynosił jedynie 43 proc.
Wskaźniki 5-letnich przeżyć w Polsce są znacznie poniżej średnich unijnych w przypadku raka szyjki macicy (o 9 punktów procentowych) i raka jelita grubego (o 7 punktów procentowych).
Polska pozostaje również w tyle za UE pod względem wskaźników 5-letnich przeżyć w przypadku czerniaka (70 proc. w porównaniu z 83 proc.), raka odbytnicy (48 proc. w porównaniu z 59 proc.) i raka żołądka (21 proc. w porównaniu z 27 proc.)
Znaczne różnice w zakresie wskaźników przeżyć występują między województwami: wskaźnik 5-letnich przeżyć w przypadku raka piersi waha się od 70 proc. w województwie podkarpackim do 80 proc. w województwie mazowieckim (Ministerstwo Zdrowia, 2018).
Jeszcze większe różnice występują w przypadku raka szyjki macicy (od 47 proc. w województwie śląskim do 64 proc. w województwie podlaskim).
Świadczenie opieki onkologicznej jest rozproszone i charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem praktyk między jednostkami.
Całkowite wydatki na opiekę onkologiczną w Polsce w 2018 r. należały do najniższych w UE i wynosiły 237 EUR na mieszkańca, po skorygowaniu o parytet siły nabywczej (PPP), co stanowi kwotę o 27 proc. niższą niż średnia UE, która wynosi 326 EUR.
Bezpośrednie koszty onkologicznej opieki zdrowotnej w przypadku nowotworów były prawie trzykrotnie niższe niż średnia UE (57 EUR wobec 154 EUR na mieszkańca). Niższe były również koszty pośrednie nowotworów: koszty utraty wydajności z powodu zachorowalności na raka lub przedwczesnej umieralności z powodu chorób nowotworowych były o ponad 40 proc. niższe niż średnia UE (68 EUR wobec 121 EUR na mieszkańca). Koszty hospitalizacji stanowią ogromną część wszystkich wydatków związanych z chorobami nowotworowymi w Polsce. Na koszty opieki ambulatoryjnej przeznaczono w 2012 r. tylko 8,3 proc. wydatków związanych z diagnostyką i leczeniem nowotworów (6,3 mld PLN).
Pełen raport dostępny jest TUTAJ.
Polecamy także:
Nowotwory złośliwe w Polsce. Na co chorują i umierają Polacy [RAPORT]
