- Udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, spowodowane przyczynami naczyniowymi. Ta definicja udaru, mimo, że liczy już kilkadziesiąt lat jest wciąż aktualna. W czasie tych kilkudziesięciu lat jesteśmy świadkami wielkiego rozwoju narzędzi diagnostycznych umożliwiających rozpoznanie udaru i identyfikowanie jego przyczyn - mówi prof. Agnieszka Słowik.

Jak wyjaśnia prof. Słowik, coraz więcej wiadomo o czynnikach ryzyka tej choroby, jej przyczynach leczeniu i rokowaniu. W ostatnich latach zidentyfikowano wiele różnych czynników ryzyka tej choroby. Czynniki modyfikowalne to nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby serca, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, otyłość, nieodpowiednia dieta, brak aktywności fizycznej, stres, itd. wylicza profesor i dodaje, że czynniki niemodyfikowalne zwiększające ryzyko udaru to wiek, płeć, profil genetyczny, ale też rasa.

Wyróżnia się dwa rodzaje udarów. Pierwszy to udary niedokrwienne, które stanowią 90 proc. wszystkich takich zdarzeń, pozostałe 10 proc. to udary krwotoczne.

Nasza rozmówczyni zwraca uwagę, że udary charakteryzują bardzo typowe objawy. W większości przypadków mamy do czynienia z niedowładem lub porażeniem jednej strony ciała, połowiczymi zaburzeniami czucia, trudnościami w mówieniu i przełykaniu, czasem zaburzeniami świadomości. - Bardzo rzadko występuje ból głowy i odnosi się przede wszystkim do krwotoków mózgowych - zaznacza konsultant krajowa w dziedzinie neurologii.

Udary niedokrwienne, czyli te, których jest najwięcej - jak wyjaśnia nasza rozmówczyni - mogą mieć różna przyczynę. Mogą być spowodowane chorobą dużych naczyń domózgowych i mózgowych, chorobą małych naczyń mózgowych, zatorem kardiogennym. Przyczyna części z nich pozostaje nieustalona. Mówi się też o przyczynach rzadkich. W tym ostatnim przypadku do udaru może prowadzić rozwarstwienie tętnic czy genetycznie uwarunkowany zespół nadkrzepliwości. Udary o nieustalonej przyczynie stanowią od 20 do 30 proc. przypadków.

Jeżeli chodzi o krwotoki mózgowe to ich najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie naczyń przez nadciśnienie, angiopatia amyloidowa, zapalenia naczyń, nowotwory czy nadużywanie różnych używek np. kokainy - wyjaśnia prof. Słowik i zaznacza, że udar mózgu to stan zagrożenia życia.

Jak leczymy chorych

Jak wyjaśnia prof. Słowik, w przypadku udarów niedokrwiennych mamy do dyspozycji dwa sposoby terapii przyczynowej, odwracającej konsekwencje udaru. Pierwszy to tromboliza, czyli dożylny, jednorazowy wlew leku, którego zadaniem jest rozpuszczenia skrzepliny. Z tej metody można jednak skorzystać jedynie w ciągu 4,5 h od zachorowania.

Drugi sposób leczenia przyczynowego to trombektomia mechaniczna, polegająca usuwaniu cewnikiem zakrzepów bezpośrednio ze światła dużych naczyń mózgowych. Metoda ta stosowana jest do 6 godzin od wystąpienia udaru - tłumaczy nasza rozmówczyni.

Im szybciej pacjent otrzyma leczenie przyczynowe tym bardziej jest ono skuteczne. Jeden na czterech pacjentów, którzy otrzymali dożylne leczenie w ciągu 90 minut po udarze będzie samodzielny. Jeśli otrzyma to leczenie w ostatnich minutach tych wspomnianych 4,5 h to efekt w postaci samodzielności będzie widoczny u jednego na czternastu leczonych- podkreśla konsultant krajowa.

Bardzo ważne jest, żeby pacjent z podejrzeniem udaru mózgu trafił od razu do oddziału udarowego. Leczenie w takim oddziale zmniejsza istotnie ryzyko zgonu i zmniejsza ryzyko zależności od innych osób.

Jak wyjaśnia, udar mózgu daje dwie konsekwencje w odniesieniu do gorszej sprawności. Deficyt ruchowy i spastyczność, czyli wzmożone napięcie mięśniowe. W Polsce funkcjonuje Program Lekowy, którego celem jest obniżenie spastyczności, powodującej często bolesne przykurcze mięśniowe, utrudnienia w rehabilitacji czy problemy z dbałością o higienę. Obniżenie spastyczności poprzez leczenie za pomocą toksyny botulinowej przynosi bardzo dobre efekty dla rehabilitacji, która poprawia szanse na poprawę niesprawności poudarowej. Program Lekowy jest finansowany przez NFZ i polega on na ostrzykiwaniu kończyn co 3 miesiące preparatem toksyny botulinowej. Mało pacjentów ma świadomość, ze taki Program Lekowy istnieje, warto więc o tym mówić - wyjaśnia.

W Polsce w 2019 r. na udar było leczonych w szpitalu 90 810 osób, z tego na krwotok mózgowy 10 600 a pozostałe osoby na udar niedokrwienny. Leczenie trombolityczne zostało zastosowane w tym okresie u ok 17 proc. chorych. Pod tym względem na tle Europy wypadamy całkiem dobrze. Leczenie trombektomią mechaniczną w tej chwili w Polsce jest wykonywane u ok. 4,5 proc. pacjentów - co również zdaniem konsultant krajowej jest dobrym wynikiem.

Prof. Słowik dodaje: Po zdiagnozowaniu udaru mózgu, musimy ustalić jego przyczyny i zabezpieczyć chorego przed ponownym wystąpieniem choroby. W odniesieniu do udarów niedokrwiennych, mamy bardzo dobrze opracowano zasady prewencji wtórnej, które polegają m.in. na zastosowaniu leków przeciwpłytkowych lub przeciwkrzepliwych, a w określonych wskazaniach na wykonywaniu zabiegów endarterektomii lub zakładaniu stentów na tętnicy szyjnej, zamykaniu uszka lewego przedsionka, zamykaniu przetrwałego otworu owalnego w sercu, itd. Istotne jest zidentyfikowanie i leczenie wszystkich czynników ryzyka.

Profesor zwraca uwagę, że chociaż system leczenia udarów mózgu w Polsce jest coraz bardziej wydolny, ale nadal wiele zależy od samych pacjentów i ich szybkości reakcji na wystąpienie udaru. - Polacy coraz lepiej potrafią zareagować w sytuacji wystąpienia udaru, wydaje się, że coraz więcej osób jest świadomych czym jest udar i jak należy w takim przypadku się zachować. Tutaj trzeba podkreślić, że publiczne wypowiedzi osób znanych, które przeszły udar pełnią bardzo ważną rolę edukacyjną. Jest to bardzo wartościowa postawa. Tacy „znani uratowani” to jest najmocniejszy przekaż, który najlepiej trafia do innych. Jest też coraz więcej pożytecznych akcji społecznych skierowanych m.in. do małych dzieci czy uczniów, które, często przekładają się na to, że pacjenci szybciej trafiają do odpowiednich oddziałów i szybciej otrzymują potrzebną pomoc.

Profesor zwraca uwagę, że świadomość czym jest udar, jak wygląda jego przebieg i proces leczenia jest też bardzo ważna dla bliskich pacjentów po udarze. - Dla każdej rodziny to jest olbrzymi szok, że osoba, która dotychczas była sprawna, po udarze może mieć deficyty nie tylko dotyczące sprawności fizycznej , ale także deficyty poznawcze i nagle staje się niesamodzielna. Dlatego każda akcja wspierająca świadomość wiedzy o udarach, informująca jak postępowość, gdzie szukać pomocy jest dla tych osób bardzo cenna – podkreśla.

Zyciepoudarze.pl to portal będący częścią kampanii edukacyjnej nt. konsekwencji udaru oraz możliwości wsparcia pacjenta i opiekuna w powrocie do trybu życia sprzed choroby. Celem inicjatywy jest zwiększanie świadomości nt. życia po udarze, konsekwencji choroby, kompleksowej opieki nad osobami cierpiącymi na spastyczność poudarową oraz procesu powrotu do sprawności.

Materiał powstał w ramach redakcyjnego Tygodnia z udarami.

Czytaj także:

Tydzień z udarami - spastyczność poudarowa

Rehabilitacja po udarze jest lekiem, im szybsza – tym skuteczniejszym

Prof. J. Sławek o leczeniu spastyczności u pacjentów po udarze

Udary - podstawowe informacje (infografika)

Udar mózgu: profilaktyka, leczenie, rehabilitacja