Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej skierowało do konsultacji projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy. Na zgłaszanie uwag jest 30 dni.

Projektowana regulacja ważna jest dla osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach, w których ma mocy wewnątrzzakładowych regulacji przyznawane są np. dodatki stażowe lub nagrody jubileuszowe, czyli m.in. w dużej części szpitali.

Przypominamy: Wiemy, który wariant podwyżkowy wybrało MZ. Co przewidywały pozostałe?

Stan obecny: praca na roli wlicza się do stażu, własna firma nie

W obecnym stanie prawnym nie ma ogólnej zasady ustalania stażu pracy dla celów nabywania prawa do wszystkich świadczeń i uprawnień pracowniczych wynikających ze stosunku pracy. Obowiązujące przepisy Kodeksu pracy przewidują w tym zakresie:

• tzw. zakładowy staż pracy - tj. wliczanie do okresu zatrudnienia pracownika, od którego zależy dane uprawnienie wynikające ze stosunku pracy, tylko okresu pracy u danego pracodawcy (dotyczy to, np. ustalania długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony lub nieokreślony oraz wysokości odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę i odprawy pośmiertnej);

• tzw. ogólny staż pracy - tj. wliczanie do okresu zatrudnienia pracownika, od którego zależy dane uprawnienie wynikające ze stosunku pracy, okresów pracy u wszystkich pracodawców (dotyczy to ustalenia wymiaru urlopu wypoczynkowego pracownika oraz nabycia prawa do urlopu wychowawczego).

Przepisy szczególne dla określonej kategorii pracowników (tzw. pragmatyki) oraz regulacje wewnątrzzakładowe obowiązujące u danego pracodawcy (np. postanowienia układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania) uzależniają od posiadania przez pracownika określonego okresu zatrudnienia m.in. nagrodę jubileuszową czy dodatek stażowy. Regulacje te nie mają zastosowania do wszystkich pracowników i ustalane są odrębnie w przepisach/ postanowieniach dotyczących danego uprawnienia lub świadczenia pracowniczego.

Przypominamy: Upały i BHP: obowiązki pracodawcy, uprawnienia pracownika

Co do zasady do okresu pracy, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze, wlicza się okresy zatrudnienia, tj. pracy świadczonej w ramach stosunku pracy, a więc na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Do okresu pracy, na podstawie którego określa się długość urlopu wypoczynkowego, zalicza się okres nauki. Wliczeniu do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia uprawnień pracowniczych podlegają również inne okresy, niebędące wprawdzie okresami zatrudnienia, ale których wliczenie do stażu pracy następuje na podstawie przepisów szczególnych. Na ich mocy do ogólnego stażu pracy zaliczyć można okres:

1) służby w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej;

2) odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego, odbywania służby zastępczej;

3) pobierania uposażenia w okresie sprawowania mandatu posła, lub senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego;

4) pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium (z wyłączeniem prawa do urlopu);

5) udokumentowanego zatrudnienia, przebytego za granicą u pracodawcy zagranicznego;

6) prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie rolnym;

7) kształcenia się w szkole doktorskiej;

8) pobierania przez stypendystę sportowego stypendium sportowego;

9) kształcenia się w Krajowej Szkole Administracji Publicznej;

10) wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia.

Przypominamy: Urlop dla rodziców wcześniaków: jest projekt. Ile dodatkowych tygodni?

Nie są natomiast wliczane do okresu zatrudnienia okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności, jak również wykonywania zlecenia lub świadczenia usług, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z tymi osobami albo pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kołek rolniczych. W ocenie projektodawców utrudnia to dostęp do niektórych uprawnień pracowniczych oraz stanowisk, na których wymagane jest posiadanie określonego stażu pracy. Taka sytuacja jest zatem niekorzystna dla części pracowników.

Projektowana nowelizacja Kodeksu pracy ma zlikwidować w dużej mierze nierówności w traktowaniu pracowników ze względu na rodzaj wcześniej podejmowanej przez nich aktywności zawodowej.

Co zostanie wliczone do okresu zatrudnienia?

Projekt wprowadza następujące zmiany w Kodeksie pracy:

1) w art. 302 uzupełniono katalog w stosunku do aktualnego brzmienia przepisu o:

• okres służby funkcjonariusza Straży Marszałkowskiej,

• okres służby w Służbie Celno-Skarbowej;

2) po art. 302 dodano nowy art. 302(1). Zgodnie z dodawanym art. 302(1) par. 1 do okresu zatrudnienia wlicza się okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe, z zastrzeżeniem par. 3.

Przypominamy: Urlop bezpłatny: czy pracodawca musi zaakceptować wniosek

Pojęcie pozarolniczej działalności wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nią za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych;

2) twórcę i artystę;

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

5) akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług;

6) komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej;

7) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół.

Z kolei na podstawie dodawanego art. 302(1) par. 2 do okresu zatrudnienia wliczane będą okresy:

1) wykonywania przez osobę fizyczną zlecenia na podstawie umowy, o której mowa w art. 734 ustawy - Kodeks cywilny lub świadczenia usług przez osobę fizyczną na podstawie umowy, o której mowa w art. 750 tej ustawy (pkt 1),

2) wykonywania przez osobę fizyczną pracy na podstawie umowy agencyjnej, o której mowa w art. 758 ustawy - Kodeks cywilny (pkt 2),

3) pozostawania osobą współpracującą z osobą, o której mowa w pkt 1 i 2 (pkt 3),

4) pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kołek rolniczych (pkt 4)

- w których podlegała ona ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, z zastrzeżeniem par. 3.

Powyższy zakres regulacji obejmuje również umowy uaktywniające dla niań sprawujących opiekę nad dziećmi na podstawie umów o świadczenie usług, do których zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Przypominamy: Rząd zapowiada zmiany dotyczące kontrolowania zwolnień lekarskich

Na podstawie dodawanego art. 302(1) par. 3 do okresu zatrudnienia wliczane będą także okresy działalności zawodowej określone w par. 1 i 2, w których osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów. Są to okresy wykonywania pracy lub działalności co do zasady stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych. Dla przykładu może to być niepodleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w związku ze skorzystaniem przez przedsiębiorcę z uprawnienia ulgi na start, niepodlegania ubezpieczeniom społecznym przez uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów, do ukończenia 26 lat, zwolnienie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w ramach wsparcia uczestników obrotu gospodarczego poszkodowanych wskutek pandemii, czy zwolnienie z opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność, które osiągnęły w danym roku kalendarzowym kwotę odpowiadającą trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy.

Ponadto zgodnie z dodawanym art. 302(1) par. 4 do okresu zatrudnienia wlicza się udokumentowany, przebyty za granicą okres innej niż zatrudnienie działalności zarobkowej.

Jaki będzie efekt zmian?

- Zaproponowane przepisy realizują w znacznym stopniu postulat, aby uprawnienia pracownicze, jak i dostęp do stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego były takie same niezależnie od prawnej i organizacyjnej formy wcześniejszej pracy – wskazują autorzy projektu.

Jak podkreślają, główną różnicą na przykład pomiędzy prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej czy wykonywaniem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, a wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy jest to, że w ramach stosunku pracy pracownik wykonuje pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Natomiast osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub pracująca na podstawie umów cywilnoprawnych co do zasady podejmuje decyzje o organizacji pracy i zakresie swoich obowiązków samodzielnie, a jej swobodę wykonywania pracy ogranicza jedynie wiążąca ją umowa. Jednak biorąc pod uwagę realia rynku pracy, nie wydaje się to wystarczającym uzasadnieniem dla różnicowania zasad zaliczania tych okresów do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Na podstawie projektowanych przepisów m.in. okres wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia lub świadczenia usług zawartych z obecnym pracodawcą zostanie zaliczony zarówno do ogólnego, jak i do tzw. zakładowego stażu pracy. Od zakładowego stażu pracy uzależniona jest zgodnie z Kodeksem pracy m.in. długość okresu wypowiedzenia oraz wysokość odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę.

Przypominamy: ZUS radzi: czego nie wolno robić na zwolnieniu lekarskim? (podcast)

Także dodatkowe świadczenia przyznawane przez pracodawcę na mocy przepisów zakładowych zwykle uzależnione są od długości zatrudnienia u danego pracodawcy. Zatem na skutek przyjęcia proponowanego rozwiązania osoba zatrudniona na umowę o pracę, która wcześniej świadczyła pracę na rzecz obecnego pracodawcy na podstawie, np. umowy zlecenia, z dniem wejścia w życie ustawy może uzyskać nie tylko uprawnienie do wyższego wymiaru urlopu, ale także zostanie objęta dłuższym okresem wypowiedzenia oraz będzie przysługiwać jej wyższa odprawa w przypadku rozwiązania umowy o pracę (czy też wyższy dodatek stażowy, jeżeli przepisy zakładowe przewidują taki składnik wynagrodzenia).

Uporządkowanie uprawnień

Celem art. 302(1) par. 5 projektu jest kompleksowe uregulowanie w jednym przepisie kwestii stażu pracy. W związku z tym dodany par. 5 określa, że do okresu zatrudnienia wlicza się okresy:

1) pobierania uposażenia w okresie sprawowania mandatu posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego,

2) odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego,

3) odbywania służby zastępczej,

4) kształcenia się w szkole doktorskiej,

5) pobierania przez stypendystę sportowego stypendium sportowego,

6) kształcenia się w Krajowej Szkole Administracji Publicznej,

7) wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia,

8) pobierania przez bezrobotnego zasiłku i stypendium,

9) udokumentowanego zatrudnienia przebytego za granicą u pracodawcy zagranicznego,

10) prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie rolnym - które z mocy odrębnych przepisów, w zakresie i na zasadach w nich przewidzianych, podlegają wliczeniu do okresu zatrudnienia lub są okresem, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Przypominamy: Kodeks pracy: Czy po badaniach okresowych trzeba wrócić do pracy

Na podstawie dodawanego art. 302(1) par. 7-10:

1) okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność potwierdza wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie o opłaceniu za dany okres składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe z danego tytułu (par. 7);

2) okresy wykonywania zlecenia lub świadczenia usług przez osobę fizyczną na podstawie umów, o których mowa w art. 734 i art. 750 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, oraz okresy wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, o której mowa w art. 758 ustawy, okresy pozostawania osobą współpracującą z ww. osobami, a ponadto okresy pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych potwierdza wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie o podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (par. 8);

3) okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, w których osoba fizyczna nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów potwierdza zaświadczenie wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu (par. 9);

4) okresy wykonywania przez osobę fizyczną umowy zlecenia, świadczenia usług lub umowy agencyjnej oraz okresy pozostawania jako osoba współpracująca z taką osobą, a także okresy pozostawania członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, w których to okresach osoba fizyczna nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów, potwierdza zaświadczenie wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (par. 10).

Przypominamy: ZUS radzi: zasiłek pogrzebowy i renta rodzinna (podcast)

Dla przykładu niepodleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu ulgi na start będzie potwierdzało wydawane przez ZUS zaświadczenie o podleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu (par. 9). Okres zaś, w którym osoba do 26 r. życia nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub na podstawie odrębnych przepisów, będzie potwierdzać zaświadczenie wydawane przez ZUS poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym (par. 10).

Zgodnie z dodawanym art. 302(1) par. 6, w przypadku nakładania się okresów, o których mowa w par. 1-5, lub nakładania się tych okresów z okresem pozostawania w stosunku pracy, do okresu zatrudnienia wlicza się jeden z tych okresów.

Od kiedy nowy sposób wyliczania stażu?

Uprawnienia pracownicze wynikające z wliczenia dodawanych w projekcie okresów świadczenia pracy do okresu zatrudnienia, przysługiwać będą od dnia wejścia w życie znowelizowanej ustawy.

Co istotne, nie będą one wliczane do okresu pracy wymaganego od kandydatów na określone stanowiska, w naborach wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie projektowanej ustawy.

Uprawnienia pracownicze wynikające z wliczenia do okresu zatrudnienia okresów działalności zawodowej, o których mowa w dodawanych przepisach, będą przysługiwały od dnia wejścia w życie nowelizacji. Ich zaliczenie do stażu będzie więc możliwe od konkretnej daty (tj. od 1 stycznia 2026 r.) i dopiero od tego momentu uprawnienia pracownicze ustalane będą w oparciu o wyższy staż pracy.

Przypominamy: ZUS radzi: kiedy można skorzystać z rehabilitacji? Jak to zrobić?

Tym samym po stronie pracowników nie powstaną roszczenia o uzupełnienie uprawnień przysługujących im przed wejściem w życie ustawy, tj. w latach 2023-2025. Zaliczeniu podlegać będą jednak wszystkie udowodnione okresy (tj. nie tylko okresy po wejściu w życie ustawy - od 1 stycznia 2026 r.).

Zgodnie z intencją projektodawców nowe przepisy ustawy będą obowiązywały od 1 stycznia 2026 r., aby pracodawcy mieli czas na ustalenie stażu pracy poszczególnych pracowników w świetle nowych regulacji (pracownicy muszą dostarczyć dokumenty, na podstawie których pracodawcy ustalą nowy staż pracy), dokonanie związanych z tym obliczeń, wprowadzenie ewentualnych zmian w przepisach zakładowych, jak również na zabezpieczenie środków na sfinansowanie nowych rozwiązań.

Polecamy także:

Psycholodzy: jest projekt ustawy. Ale nie wejdzie prędko w życie

Projekt pielęgniarek: będzie powiązanie płac z kwalifikacjami?