Nagrody zostały przyznane już po raz 32.

Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – nazywana Polskim Noblem – jest przyznawana za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które „przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata”. Wysokość nagrody wynosi 200 tys. zł.

Tegoroczni laureaci nagrody FNP

W tym roku nagrody otrzymali:

• w obszarze nauk o życiu i o Ziemi: prof. Krzysztof Liberek z Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego - za wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy;

• w obszarze nauk chemicznych i o materiałach: prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego - za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach;

• w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich: Prof. Rafał Latała z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego - za opracowanie narzędzi matematycznych, które umożliwiły udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego;

• w obszarze nauk humanistycznych i społecznych: prof. Maria Lewicka z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu - za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca.

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie z tegorocznymi, liczy już 117 osób. Laureaci są wybierani z grona kandydatów zgłaszanych przez wybitnych przedstawicieli środowiska naukowego, zaproszonych imiennie przez Radę i Zarząd FNP. Rada FNP pełni rolę Kapituły konkursu i dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów – głównie z zagranicy – oceniających dorobek kandydatów. Nagroda jest przyznawana w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.

Przypominamy: Nagroda Nobla za prace nad szczepionką mRNA

Jakie osiągnięcia wyróżniono?

Prof. Krzysztof Liberek jest pionierem w dziedzinie badań molekularnych nad białkami opiekuńczymi. Nagrodę otrzymał za wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy.

Białka opiekuńcze są syntetyzowane w komórkach wszystkich znanych organizmów. Zrozumienie mechanizmów działania białek opiekuńczych jest bardzo istotne dla celów praktycznych – w medycynie, farmakologii i biotechnologii. Upraszczając, rola białek opiekuńczych polega na kontroli jakości stanu innych białek. Gdy wskutek zmiany sekwencji aminokwasów lub warunków zewnętrznych białka ulegają nieprawidłowemu zwinięciu (nie przyjmują prawidłowej struktury przestrzennej), białka opiekuńcze rozwijają „wadliwe” białko i pozwalają mu się powtórnie zwinąć do prawidłowej struktury. W procesie zwijania mogą uczestniczyć innego typu białka opiekuńcze. Jeśli taka reakcja „naprawcza” nie nastąpi i białko nadal jest źle zwinięte, białka opiekuńcze stymulują degradację tych nieprawidłowych białek. Robią więc wszystko, aby białka źle zwinięte nie akumulowały się w komórce, dzięki czemu zapobiegają tworzeniu się agregatów białkowych, co może prowadzić do stanów patologicznych. Takie dbanie o kondycję innych białek powoduje, że białka opiekuńcze odgrywają zasadnicze funkcje w ochronie komórek i całych organizmów przed niekorzystnymi warunkami środowiskowymi.

Jak podkreśla FNP, odkrycia prof. Liberka dotyczące mechanizmów działania białek opiekuńczych mają istotne implikacje biomedyczne. Między innymi mogą przyczynić się do zrozumienia molekularnych mechanizmów leżących u podstaw zaburzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, dotykająca coraz większą rzeszę ludzi na świecie (w Polsce to już ponad 350 tys. osób) i stanowiąca ogromne wyzwanie medyczne, społeczne i ekonomiczne.

Przypominamy: Nagroda Nobla z chemii za odkrycie i syntezę kropek kwantowych

Prof. Marcin Stępień jest uznanym w środowisku międzynarodowym autorytetem, kształtującym dziedzinę badań nad związkami aromatycznymi. Owocem jego prac, prowadzonych na pograniczu syntezy organicznej, fizycznej chemii organicznej i chemii teoretycznej było zaprojektowanie a następnie synteza nowych cząsteczek aromatycznych i antyaromatycznych o unikalnej budowie i o niezwykłych, często trójwymiarowych kształtach. Osiągnięcia otwierają nowe możliwości zastosowań tych związków jako funkcjonalnych materiałów organicznych. Wśród zsyntetyzowanych przez prof. Marcina Stępnia związków aromatycznych są m.in. takie, które naśladują swoją budową fragmenty grafenu i które dzięki obecności nietypowych pierścieni oraz atomów innych niż węgiel wykazują unikatowe właściwości optyczne i elektronowe. Cząsteczki prof. Stępnia mogą stanowić inspirację w poszukiwaniach nowych materiałów organicznych, w szczególności barwników funkcjonalnych. Materiały takie mogą znaleźć różnorodne zastosowania, m.in. w urządzeniach LED i fotowoltaice, ale także w diagnostyce medycznej i fototerapii.

Prof. Rafał Latała specjalizuje się w rachunku prawdopodobieństwa. Nagrodzono go za opracowanie narzędzi matematycznych, które umożliwiły udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego. Idea dowodu i opracowane w tym celu przez prof. Rafała Latałę narzędzia matematyczne są nietrywialne i - jak podkreśla FNP - mogą okazać się przydatne w rozwiązywaniu wielu problemów, których dzisiaj nawet nie możemy przewidzieć.

Prof. Maria Lewicka opracowała oryginalny psychologiczny model przywiązania człowieka do miejsca zamieszkania i pamięci o tym miejscu. Pokazuje on, jak fundamentalną rolę odgrywa przywiązanie do miejsca i pamięć miejsca w całościowym psychologicznym i społecznym funkcjonowaniu człowieka. Jej badania dają odpowiedź na pytanie, jak budować identyfikację mieszkańców z miejscem w sposób pozbawiony błędu etnocentryzmu, z uznaniem i szacunkiem dla wszystkich grup etnicznych i narodowych, które to miejsce współtworzyły. Większość publikacji prof. Lewickiej ukazała się w czołowych czasopismach psychologicznych i stały się punktem zwrotnym dla badań w tej dziedzinie.

Na zdjęciu prof. Krzysztof-Liberek, fot.-Magdalena Wiśniewska-Krasińska, Archiwum FNP

Polecamy także:

Wielochorobowość w Polsce – ABM ogłasza konkurs na badania

Onkologia: granty na ciekawe pomysły polskich naukowców

Materiały zabójcze dla bakterii opracowali naukowcy PAN