Autor : Aleksandra Kurowska
2022-03-13 10:58
Po burzliwych dyskusjach, jednym głosem przepadł kontrowersyjny zapis o "bezkarności" urzędników. Ustawę w ekspresowym tempie podpisał też prezydent Andrzej Duda. Specustawa reguluje m.in. kwestie związane z legalnością pobytu ukraińskich uchodźców w Polsce, a także udzielaną im pomocą - w tym medyczną.
Jak podkreśla Kancelaria Prezydenta, celem ustawy jest stworzenie szczególnej regulacji prawnych zapewniających pomoc Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i przybyli na terytorium państwa polskiego.
Obywatel Ukrainy, który w wyniku działań wojennych został zmuszony do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechał legalnie na terytorium Polski w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w rozporządzeniu wydanym przez Radę Ministrów i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Za legalny uznawany będzie także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która przed wojną uciekła z Ukrainy.
W ustawie określono również, m.in.:
1) szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) pomoc zapewnianą przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty obywatelom Ukrainy;
3) utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy;
4) niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny;
5) szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
6) niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy;
7) szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie;
8) szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy, o których mowa w pkt. 1;
9) szczególne zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa zakłada nadanie obywatelom Ukrainy, którzy do Polski wjechali ze względu na tocząca się wojnę, numeru PESEL. dzięki temu będzie można włączyć ich w różne usługi publiczne - choćby e-recepty.
Rząd zapowiedział uproszczone procedury. Będzie procedura umożliwiająca uzyskanie numeru PESEL bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania.
Specjalny wzór wniosku zostanie ogłoszony w Biuletynie Informacji Publicznej ministra odpowiedzialnego za informatyzację.
Co jest ważne? Co trzeba będzie przekazać by mieć nadany polski PESEL?
Do wniosku będzie dołączana fotografia osoby, której numer PESEL jest nadawany. Zostaną też pobrane jej odciski palców.
Gminy będą mogły nieodpłatnie zapewnić wymagane zdjęcie.
Numer PESEL zostanie nadany po ustaleniu tożsamości osoby w oparciu o dostępne (w tym unieważnione) dokumenty jak paszport, dowód osobisty, ale także Karta Polaka, czy prawo jazdy. Czyli jeśli ktoś paszport miał nawet nieważny, to i tak może zostać wykorzystany w potwierdzaniu danych.
W przypadku dzieci, które mogą nie mieć jeszcze wyrobionych żadnych dokumentów, by dostać własny numer PESEL będzie można pokazać sam akt urodzenia. W skrajnych przypadkach umożliwia się nadanie numeru PESEL na podstawie oświadczenia osoby, która uciekła z Ukrainy.
Wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany.
Od dnia 24 lutego 2022 r., przez okres 18 miesięcy:
Lekarze: niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, będzie można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza albo warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 7 ust. 2a pkt 3–5 i 7 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
Pielęgniarki: kwalifikacje pielęgniarki lub położnej spoza UE będą pozwalać na udzielenie zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz otrzymanie warunkowego prawa wykonywania zawodu, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 35a ust. 1 pkt 3–5 i 7 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej.
Nowa ustawa ułatwia zatrudnianie osób z Ukrainy, których pobyt został uznany za legalny. Pracodawca będzie mieć 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy na powiadomienie urzędu pracy o powierzeniu zadań takiej osobie. Uwaga! Niewypełnienie tych warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę.
Osoby, które uciekły z Ukrainy będą też mogły same prowadzić firmy, na takich zasadach jak Polacy - ale gdy już wyrobią sobie numer PESEL.
Gdy uchodźca straci uprawnienia do legalnego pobytu w Polsce - zostanie wykreślony z CEIDG na zasadach ogólnych.
Ustawa reguluje też co wchodzi w zakres pomocy udzielanej przez wojewodów, a także m.in. świadczenia za zapewnienie zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, którzy uciekli działaniami wojennymi w ich kraju.
Rodzinom ukraińskim oraz osobom będącym obywatelami Ukrainy, którzy przybyli do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy (to ważny zapis, ponieważ niektórzy uciekali przez granice innych państw, a dopiero potem trafili do Polski) w związku z działaniami wojennymi, ustawa przyznaje możliwość skorzystania z:
1) świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczenia dobry start oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Trzeba będzie spełnić ustawowe wymogi takie jak dla polskich obywateli.
2) świadczeń pomocy społecznej. Świadczenia te będą przyznawane na podstawie oświadczenia o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej - nie będzie przeprowadzany rodzinny wywiad środowiskowy chyba, że powstaną wątpliwości, co do treści oświadczenia.
3) jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie - zakup jedzenia, butów, ubrań itp. Wniosek będzie trzeba złożyć na piśmie w ośrodku pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – w centrum usług społecznych, gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy;
4) bezpłatną pomoc psychologiczną - odpowiadać za to zadanie będą lokalne samorządy.
5) opieki medycznej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie takim, jakie mają ubezpieczeni Polacy. Nie ma więc żadnych preferencyjnych warunków - wszystkie takie informacje pojawiające się w intrenecie są nieprawdziwe. Przybysze w Ukrainy nie będą mieć dostępu do leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia;
6) pieniędzy z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na działania kierowane do niepełnosprawnych obywateli Ukrainy.
Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub był uznawany za legalny, będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy. Zezwolenie udzielane będzie na wniosek, jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. Ustawa przewiduje również dopuszczenie do polskiego rynku pracy obywateli Ukrainy przebywających na podstawie opisanego wyżej zezwolenia na pobyt czasowy. Obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy będzie, bowiem uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
Ustawa zawiera również regulacje normujące sytuację obywateli Ukrainy, którzy byli w Polsce już wcześniej, przed rosyjską agresją. Ustawa przewiduje przedłużenie z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 r. ważności okresu pobytu na podstawie wizy krajowej i okresu ważności ww. wizy oraz zezwoleń na pobyt czasowy w sytuacji, kiedy ostatni dzień legalnego pobytu obywatela Ukrainy przypadał w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.
1) osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu 24 lutego 2022 r. były studentami studiów przygotowujących do wykonywania zawodów, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz zostały przyjęty przez uczelnię polską na studia na kierunku odpowiadającym odbywanym przez niego studiom, ponoszą opłaty za usługi edukacyjne związane z kształceniem na studiach niestacjonarnych albo studiach w języku obcym w wysokości nieprzekraczającej wysokości udokumentowanych przez studenta opłat za kształcenie dotychczas ponoszonych w uczelni działającej na terytorium Ukrainy;
2) osoby posiadające obywatelstwo polskie a także obywatele Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski legalnie bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy, którzy oświadczą, że są studentami określonego roku studiów na danym kierunku i poziomie studiów w uczelni działającej na terytorium Ukrainy i którzy nie dysponują dokumentami poświadczającymi okresy studiów, zdane egzaminy, zaliczenia lub praktyki zawodowe, wydanymi przez tę uczelnię, na mocy ustawy mogą im zostać uznane odpowiednie okresy tych studiów w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się i będą mogli kontynuować naukę;
3) obywatel polski, który wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ustawy, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował, jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w uczelni, jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 119 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce;
4) możliwość zatrudniania pracowników naukowych bez przeprowadzenia postępowania konkursowego w jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk, instytutach badawczych, Centrum Łukasiewicz oraz instytutach działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz.
Przepisy ustawy przewidują, że w roku 2022 w celu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej, może ulec zwiększeniu o środki pochodzące z budżetu państwa. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego będą mogły otrzymać środki z Funduszu Pomocy.
Ustawa przewiduje również wprowadzenie rozwiązań, które pozwolą na zapewnienie kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy. W tym celu będą mogły być tworzone inne lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom. Osoba prawna inna niż jednostka samorządu terytorialnego lub osoba fizyczna prowadząca publiczne lub niepubliczne przedszkole lub publiczną lub niepubliczną szkołę będzie mogła również utworzyć inne lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie odpowiednio temu przedszkolu lub tej szkole po zawarciu porozumienia z jednostką samorządu terytorialnego będącą odpowiednio dla tego przedszkola lub dla tej szkoły organem rejestrującym.
W roku szkolnym 2021/2022 w szkole, w której zostanie utworzony dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom i uczniom z terytorium Ukrainy, dyrektor szkoły będzie mógł przydzielić nauczycielowi, za jego zgodą, godziny ponadwymiarowe w wymiarze wyższym niż 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
Ponadto w trwającym właśnie roku szkolnym jako nauczyciela będzie można zatrudnić osobę nieposiadającą obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.
Redaktor naczelna, od ponad 20 lat pracuje w mediach. Była redaktor naczelna Polityki Zdrowotnej, redaktor m.in. w Rzeczpospolitej, Dzienniku Gazecie Prawnej. Laureatka branżowych nagród dla dziennikarzy i mediów medycznych oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń. Kontakt: aleksandra.kurowska@cowzdrowiu.pl