Autor : Anna Gumułka
2023-10-25 09:32
Blisko 74 tys. osób doznało w ubiegłym roku w Polsce udaru niedokrwiennego mózgu; zdecydowana większość przypadków - blisko 90 proc. - to udary pierwszorazowe. Kobiety, które doznają udaru, mają średnio 77 lat, mężczyźni - 70 lat. W stosunku do 2017 r., w 2022 r. zaobserwowano wzrost zapadalności na udar niedokrwienny w młodszych grupach wiekowych (do 54 r.ż.), w starszych grupach wiekowych zapadalność spadła - wynika z opublikowanego w środę raportu Narodowego Funduszu Zdrowia poświęconego udarom.
- Autorzy raportu wskazali na zwiększenie się liczby zachorowań na udar niedokrwienny mózgu w młodszych grupach wiekowych na przestrzeni ostatnich 6 lat. Ta zmiana profilu wieku zachorowania na udar jest obserwowana także w innych krajach i na pewno wymaga poszukiwania przyczyn tego zjawiska - pisze w komentarzu naukowym do raportu prof. Agnieszka Słowik, konsultant krajowa w dziedzinie neurologii.
Jak skuteczniej zapobiegać udarom, chroniąc mózg?
Udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną zgonu, zaraz po chorobach serca i najważniejszą przyczyną niesprawności osób dorosłych. Jego najczęstsze przyczyny to miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, stres, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nieprawidłowa dieta i zwiększona masa ciała oraz brak lub mała aktywność fizyczna.
Najczęstsze przyczyny udaru mózgu to miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, stres, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nieprawidłowa dieta i zwiększona masa ciała oraz brak lub mała aktywność fizyczna.
Według raportu, liczba zachorowań na udar niedokrwienny mózgu w Polsce, po uwzględnieniu zmian struktury wiekowo-płciowej wyniosła w 2022 r. 22,5 na 10 tys. ludności i obniżyła się w porównaniu do 2017 r., kiedy na udar zapadło 23,7 osób na 10 tys. ludności. Co ciekawe, w okresie pandemii COVID-19 (2020 r.), podobnie jak w innych krajach, zarejestrowano mniejszą liczbę zachorowań na udar niedokrwienny mózgu.
Od 2019 r. w Polsce funkcjonuje pilotażowy program leczenia ostrej fazy udaru niedokrwiennego mózgu za pomocą przezcewnikowej trombektomii mechanicznej. W 2022 r. aktywny udział w pilotażu brało 17 świadczeniodawców. Udział pacjentów leczonych reperfuzyjnie w latach 2017-2022 wzrastał - w 2022 r. u 20,5 proc. przypadków udaru niedokrwiennego mózgu zastosowano trombolizę lub trombektomię (o 7,1 proc. więcej niż w 2017 r.). Największy odsetek przypadków udaru leczonych trombolitycznie odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (22 proc.), a trombektomie najczęściej wykonywano w województwie świętokrzyskim (9 proc.).
Raport przedstawia bardzo szczegółowe dane dotyczące dostępu do leczenia przyczynowego w Polsce. Pokazuje stały wzrost odsetka polskich pacjentów leczonych przyczynowo (tromboliza dożylna i/lub trombektomia mechaniczna); w 2017 r. wynosił on 13,4 proc. a w 2022 r. - 20.5 proc. W ramach pilotażu w 2022 r. wykonano 2 886 zabiegów. Dodatkowo 460 zabiegów trombektomii mechanicznej było wykonane poza pilotażem - 13,7 proc.
Tymczasowy zakaz stosowania leku Ozempic w celu odchudzania
- Analitycy NFZ przedstawili modele regresji logistycznej pokazujące czynniki determinujące 30-dniową śmiertelność poudarową i na tym ogromnym materiale wykazali skuteczność leczenia trombolitycznego i trombektomii mechanicznej. Polskie dane pokazały, że leczenie trombolityczne zmniejsza ryzyko zgonu w 30. dobie o 26 proc, a leczenie za pomocą trombektomii mechanicznej zmniejsza ryzyko zgonu w 30. dobie o 17 proc. W przedstawionych analizach udokumentowano też, że krótszy czas od zachorowania do wdrożenia leczenia zmniejsza śmiertelność - podkreśla prof. Agnieszka Słowik.
Ponad 94 proc. przypadków udaru niedokrwiennego w Polsce było hospitalizowanych w oddziałach udarowych - to o 8 proc. więcej, niż w 2017 r. W 2022 r. na terenie kraju funkcjonowało ponad 180 takich komórek. Najwyższy odsetek hospitalizacji w oddziałach udarowych zaobserwowano w województwie pomorskim (99 proc.), a najniższy w województwie łódzkim (88 proc.). Największy odsetek przypadków udaru leczonych trombolitycznie odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (22 proc.), a trombektomie najczęściej wykonywano w województwie świętokrzyskim (9 proc.).
Śmiertelność pacjentów z udarem niedokrwiennym mózgu dla 7, 30 i 90 dni od daty przyjęcia do szpitala w 2019 r. wynosiła odpowiednio: 7 proc., 14 proc. i 21 proc. (niezależnie od przyczyny zgonu). Standaryzowana (strukturą wiekowo-płciową pacjentów z 2017 r.) śmiertelność była w latach 2020–2022 znacząco wyższa niż w poprzedzających 3 latach, częściowo na skutek pandemii COVID-19. Wśród pacjentów, u których udar wystąpił w 2021 r., 23 proc. zmarło w ciągu 90 dni od daty przyjęcia do szpitala.
Zakrzepica: podstępny przeciwnik, zagrażający zdrowiu i życiu
W przypadku 21,4 proc. pacjentów, którzy mieli udar niedokrwienny mózgu w 2022 r., sprawozdano świadczenie rehabilitacji neurologicznej podczas hospitalizacji lub w ciągu 14 dni od daty wypisu ze szpitala. Odsetek ten był niższy niż w 2017 r. - spadek o 1,3 proc. Najczęściej takie świadczenie było wykonywane dla pacjentów z województwa opolskiego (30 proc.), a najrzadziej dla pacjentów z województwa łódzkiego (13 proc.).
W Polsce od 2014 r. funkcjonują programy lekowe leczenia spastyczności kończyny górnej lub dolnej po udarze mózgu przy zastosowaniu toksyny botulinowej typu A. W 2022 r. ze świadczeń w ramach programu lekowego korzystało 2 tys. pacjentów.
Na podstawie danych sprawozdawczych i ankiet udarowych dla 42 proc. przypadków pierwszorazowego udaru niedokrwiennego mózgu z lat 2020-2021 była możliwa szczegółowa analiza postępowania terapeutycznego. Dla analizowanych przypadków udaru mediana czasu od przyjęcia do szpitala do wykonania pierwszego badania TK/RM wyniosła 35 minut, mediana czasu od pierwszego przyjęcia do szpitala do trombolizy wyniosła 60 minut, a mediana czasu do rozpoczęcia trombektomii mechanicznej wyniosła 150 minut.
Przeprowadzono też analizę zależności między zastosowanym leczeniem a śmiertelnością i deficytem neurologicznym pacjentów z udarem niedokrwiennym mózgu. Analizowano również wpływ czasu pomiędzy poszczególnymi punktami kontrolnymi w ścieżce postępowania z przypadkiem udaru na śmiertelność poudarową. Wyniki analiz podkreślają rolę szybkiego postępowania z przypadkami udaru - przykładowo, dla „reprezentatywnego” pacjenta leczonego trombektomią mechaniczną (tj. takiego o charakterystykach najczęściej występujących w analizowanej populacji) skrócenie czasu od badania tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego do rozpoczęcia trombektomii mechanicznej z 1,5 godz. do 30 minut wiąże się ze zmniejszeniem oszacowanego prawdopodobieństwa 30-dniowej śmiertelności aż o 5 punktów procentowych. Ponadto wyniki analiz wskazują, że przy uwzględnieniu charakterystyk pacjentów, pacjenci leczeni trombolitycznie cechowali się o 34 proc. mniejszą szansą 30-dniowej śmiertelności oraz większą poprawą deficytu neurologicznego niż pacjenci leczeni zachowawczo.
Według szacunków Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), w 2019 r. na świecie wystąpiło 7,6 mln przypadków udaru niedokrwiennego mózgu, a 3,3 mln osób zmarło z tego powodu. W latach 2000-2019 liczba zgonów związanych z udarem niedokrwiennym mózgu wzrosła globalnie o 44,5 proc. w przypadku mężczyzn i 26,4 proc. w przypadku kobiet. W Polsce w tym okresie szacunkowa zapadalność na udar niedokrwienny mózgu wzrosła o 8,5 proc. (z poziomu 134,4 w 2000 r. do poziomu 145,9 przypadków na 100 tys. ludności w 2019 r.). Udar niedokrwienny mózgu odpowiadał za 4,2 proc. całkowitej wartości wskaźnika DALY (lata życia skorygowane niepełnosprawnością, ang. disability adjusted life-years) z powodu wszystkich chorób w 2019 r. w Polsce.
Dziennikarka z blisko 25-letnim doświadczeniem. W latach 1999-2022 w PAP relacjonowała wydarzenia na Śląsku i w kraju, specjalizując się w tematyce zdrowotnej, społecznej, naukowej i kulturalnej. W 2004 była korespondentką PAP w Londynie. Kontakt: anna.gumulka@cowzdrowiu.pl