Autor : Radosław Chrzanowski
2022-01-03 16:23
Sytuacja związana z pandemią Covid-19 zmieniała się dynamicznie, przepisy tworzono w pośpiechu, bez dostatecznej oceny ich zgodności z Konstytucją. Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny potwierdziły wady takiej legislacji – które teraz trzeba wyeliminować oraz przygotować państwo na podobne wyzwania w przyszłości. Pogłębiające się w tym trudnym dla wszystkich czasie problemy systemu ochrony zdrowia skłaniają do debaty - ponad politycznymi podziałami – nad jego gruntowną reformą.
Rzecznik Praw Obywatelskich przygotował raport podsumowujący czas pandemii. Ukazał się on jako wydawnictwo BRPO. Jest adresowany do odpowiednich organów władzy publicznej, oraz do opinii publicznej, mediów i organizacji społecznych.
Obejmując funkcję RPO w lipcu 2021 r., Marcin Wiącek zapowiedział opracowanie takiego raportu. W związku z bezprecedensowym doświadczeniem walki z masowym zagrożeniem zdrowotnym, potrzebujemy wiedzy popartej stosownymi analizami, co się stało oraz co trzeba zmienić lub poprawić - zarówno w prawie, jak i w praktyce.
Marcin Wiącek pisze na wstępie: -To opracowanie dotyczy w głównej mierze działań RPO – w związku ze skargami obywateli, doniesieniami medialnymi oraz badaniem spraw z urzędu – w trakcie pierwszych trzech fal pandemii. Obecnie przychodzi nam się mierzyć już z czwartą falą. Ale zasadnicze problemy w funkcjonowaniu państwa, legislacji, organizacji opieki zdrowotnej, działalności gospodarczej czy usług administracyjnych, nie zostały rozwiązane. Nie nastąpiła też oczekiwana zmiana, jeśli chodzi o niekiedy nieuporządkowany tryb reagowania na poszczególne zagrożenia i problemy, zwłaszcza nieskoordynowane działania na poziomie państwa i samorządów.
Sześćdziesięciostronicowy raport obejmuje pięć działów:
Administracja
• ograniczenia wolności i praw jednostki wprowadzane rozporządzeniami Ministra Zdrowia i Rady Ministrów,
• kary administracyjne,
• kwarantanna,
• unijne cyfrowe zaświadczenia COVID.
Ochrona zdrowia
• funkcjonowanie opieki covidowej,
• funkcjonowanie opieki niecovidowej.
• program szczepień przeciw COVID-19.
Przedsiębiorcy
• ograniczenia i zakazy prowadzenia działalności gospodarczej,
• wsparcie finansowe przedsiębiorców.
Prawo podatkowe
• nieprecyzyjna legislacja podatkowa w dobie pandemii,
• zwiększanie uprawnień organów podatkowych,
• problemy podatników.
Prawa konsumentów.
Pandemia SARS-CoV-2 jest wydarzeniem na które państwo polskie nie było przygotowane. Chaos panujący na początku pandemii jest jeszcze wytłumaczalny, o tyle brak dostatecznej koordynacji działań na wielu polach był widoczny przy każdej kolejnej fali pandemii.
Przykładem jest legislacja w tym okresie. Przepisy przygotowywane były w pośpiechu, chaotycznie i bez dostatecznej oceny ich zgodności z Konstytucją RP. Wielokrotnie je nowelizowano, by wyeliminować pomyłki, których należało uniknąć przy prawidłowo poprowadzonym procesie legislacyjnym.
Tego rodzaju uchybienia miały miejsce przy stosowaniu „zwykłego” reżimu stanowienia prawa. Obecnie, skoro opisane wady legislacji pandemicznej nie budzą już wątpliwości - potwierdzone orzecznictwem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego - wyzwaniem jest wyeliminowanie skutków jakie wywołały oraz przygotowanie państwa na przyszłe, wyzwania, których wykluczyć nie można.
Zdaniem RPO w pierwszej kolejności nieodzowne jest jak najszybsze doprowadzenie przepisów ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz rozporządzeń wykonawczych do niej do standardów Konstytucji.
Dopóki to nie nastąpi, niezbędne jest powstrzymanie się przez Inspekcję Sanitarną od stosowania niekonstytucyjnych regulacji dotyczących kar pieniężnych i odstąpienie od ich egzekucji po to by zminimalizować koszty przedłużających się postępowań administracyjnych i sądowo-administracyjnych. Podjęcie tych działań może wymagać nadzwyczajnych procedur przewidzianych Kodeksem postępowania administracyjnego lub nawet interwencji ustawodawcy.
W drugiej kolejności należy rozważyć zlikwidowanie funkcjonującego aktualnie dualizmu normatywnego, polegającego na funkcjonowaniu obok przewidzianego Konstytucją stanu klęski żywiołowej, stanów epidemicznych, wynikających wyłącznie z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Formalna możliwość posłużenia się przepisami tej ostatniej ustawy wydaje się bowiem pierwotną przyczyną problemów legislacyjnych.
Czas pandemii pokazuje jak ważne jest zadbanie o potrzeby zdrowotne i prawa pacjentów. System ochrony zdrowia przechodzi jedną z najtrudniejszych prób ostatnich lat. Musi się mierzyć z wymaganiami związanymi z pandemią.
Okres pandemii uwidocznił nierozwiązane dotychczas i nawarstwiające się problemy systemu ochrony zdrowia, m.in. kadrowe czy dostępność świadczeń. Świadczy to o niewystarczającym przygotowaniu systemu ochrony zdrowia na pogłębiającą się pandemię. Problemy ochrony zdrowia powinny być przyczynkiem do przeprowadzenia debaty ponad podziałami na temat gruntownej reformy systemu ochrony zdrowia, w tym jej finansowania. Jednym z centralnych elementów powinna być kwestia zapewnienia odpowiedniej liczby kadry medycznej oraz godnego jej wynagradzania. Problemy te są powszechnie znane od lat, jednak dotychczasową reakcją są często spóźnione działania punktowe.
Zwiększenie wydolności służby zdrowia powinna leżeć na sercu wszystkim decydentom, tym bardziej że nie znamy jeszcze wszystkich skutków zdrowotnych wynikające z zachorowań na COVID-19, oraz paraliżu ochrony zdrowia w zakresie leczenia innych chorób w tym czasie.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla w raporcie że Państwo nie sprostało także potrzebom przedsiębiorców, podatników i konsumentów. Kluczowe dla takiej oceny są wszelkie wady procesu legislacyjnego, które pomimo że zdarzały się przed pierwsza falą zachorowań na Covid-19, to z pewnością w ostatnim czasie stały się zjawiskiem znacznie częstszym. Niezbędne jest wyeliminowanie niepewności prawnej poprzez stosowanie standardów prawidłowej legislacji. Odbudowa zaufania obywateli do organów stanowiących prawo w naszym kraju jest jednym z kluczowych zadań władz publicznych.
Raport Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący pandemii.
Czytaj także:
Wzrosną opłaty za badania jakościowe leków
Jest decyzja Rady Medycznej w sprawie certyfikatów covidowych
Leki: Zmiany w składzie Komisji Ekonomicznej. Co z M. Markowskim?