Autor : Magdalena Kopystyńska
2024-01-26 08:47
Prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji rekomenduje przeprowadzanie - w ramach programów polityki zdrowotnej - działań edukacyjnych realizowanych przede wszystkim w populacji osób narażonych na pokłucie przez kleszcze i ciężki przebieg choroby, na temat czynników ryzyka i objawów kleszczowego zapalenia mózgu, metod profilaktycznych i środków ochrony przed kleszczami oraz szczepień ochronnych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózg (KZM).
Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą odzwierzęcą z obrazem klinicznym odpowiadającym aseptycznemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu. Do zakażenia wirusem KZM dochodzi najczęściej na skutek pokłucia przez zakażonego kleszcza. Jako główny czynnik ryzyka wystąpienia KZM wskazuje się długotrwałe przebywanie lub praca na obszarach leśnych i terenach zielonych.
Prezes Agencji, uwzględniając opinię Rady Przejrzystości, dostępne rekomendacje, obowiązujące przepisy prawa oraz dane epidemiologiczne, zaleca przeprowadzanie w ramach programów polityki zdrowotnej (PPZ):
działań edukacyjnych skierowanych do populacji ogólnej, obejmujących tematykę zachowań prozdrowotnych, czynników ryzyka, objawów KZM oraz metod profilaktycznych i środków ochrony przed kleszczami. Rekomendowane jest skierowanie działań w pierwszej kolejności do osób zamieszkujących tereny endemiczne KZM, personelu medycznego, podróżnych do terenów endemicznych oraz dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Głównym miernikiem efektywności programu będzie poniesienie odsetka osób, u których w post-teście odnotowano wysoki poziom wiedzy w zakresie czynników ryzyka, przebiegu i działań profilaktycznych dotyczących kleszczowego zapalenia mózgu, czyli ponad 75 proc. pozytywnych odpowiedzi w przeprowadzonym teście wiedzy.
szczepień ochronnych przeciwko KZM, realizowanych w populacji osób narażonych na pokłucie przez kleszcze i ciężki przebieg choroby. Rekomendacja zawiera formularz narażenia na pokłucie, który pozwoli na kwalifikowanie do szczepienia.
Rekomendacja zawiera modelowe rozwiązanie dla profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu, stanowi wzorzec dla przygotowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego projektów programów dla tego problemu zdrowotnego i zwalnia je z konieczności nadsyłania do zaopiniowania własnych programów.
Z danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-PIB wynika, że w ostatnich latach doszło do wydłużenia okresu zwiększonej zachorowalności na KZM do 8 miesięcy (kwiecień-listopad), a szczyt zapadalności przypada w okresie od czerwca do sierpnia. Programy polityki zdrowotnej prowadzone przez JST mogą stanowić uzupełnienie dotychczas realizowanych programów profilaktyki chorób odkleszczowych bądź tworzyć podstawową ścieżkę profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu w polskiej populacji, w szczególności na terenie województwa podlaskiego oraz warmińsko-mazurskiego.
Pełna treść rekomendacji nr 1/2024
W 2023 r. potwierdzono w Polsce 25 244 przypadki boreliozy i 659 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu – wynika z zestawienia Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-PIB poświęconego zachorowaniom na choroby zakaźne. W 2022 r. odnotowano 17 369 przypadków boreliozy i 446 kleszczowego zapalanie mózgu.
Najwyższe wartości zapadalności odnotowuje się w województwie podlaskim, warmińsko-mazurskim i dolnośląskim.
W 2021 roku w Polsce zrealizowano łącznie ponad 67,5 tys. szczepień przeciwko KZM. Od lat utrzymuje się wysoki odsetek rozpoznań neuroinfekcji bez potwierdzenia etiologicznego, co skutkuje niedoszacowaniem rzeczywistej liczby zachorowań, a w konsekwencji zmniejszonym nadzorem epidemiologicznym. Pomimo zróżnicowanej liczby przypadków na przestrzeni lat 2015-2019, struktura zachorowalności pozostaje niezmieniona. Największą liczbę przypadków KZM odnotowano w grupie wiekowej 20-59, najmniej z kolei wśród młodszych osób między 0 a 19 r.ż.
Przypominamy także:
Jak NIE usuwać kleszcza. Kiedy potrzebna pomoc lekarza?
Czynnikiem etiologicznym wywołującym KZM jest wirus środkowoeuropejskiego zapalenia mózgu z rodziny Flaviviridae. Okres wylęgania choroby wynosi 7-14 dni, przy czym KZM nie przenosi się między ludźmi. Do czynników ryzyka zakażenia zalicza się długotrwałe przebywanie lub praca na terenach leśnych albo spożywanie surowego mleka zwierząt hodowanych na terenach endemicznego występowania choroby.
Kleszczowe zapalenie mózgu ma przebieg dwufazowy. Faza pierwsza (zwiastunowa) utrzymuje się w okresie do 7 dni i występują w niej objawy grypopodobne, nudności, wymioty oraz biegunka. Po tej fazie u większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia. W fazie neuroinfekcji po kliku dniach stosunkowo dobrego samopoczucia, pojawiają się objawy zajęcia ośrodkowego układu nerwowego w postaci: zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mózgu i/lub móżdżka lub zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego.
W ramach diagnostyki choroby przeprowadza się badanie serologiczne: swoiste przeciwciała klasy IgM oraz IgG wykrywane w surowicy o płynie mózgowo-rdzeniowym metodą ELISA. U większości chorych rokowanie jest dobre, a objawy ustępują całkowicie. U chorych na zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego mogą utrzymywać się zaburzenia czucia, niedowłady, upośledzenie pamięci i koncentracji.
AOTMiT zwraca w rekomendacji uwagę także metody osobistej ochrony przed kleszczami: szczelne osłonięcie skóry podczas pobytu na terenach łąkowo-leśnych, stosowanie środków odstraszających kleszcze lub permetryny, dokładną kontrolę całej skóry po powrocie z terenów łąkowo-leśnych, jak najszybsze usunięcie kleszcza oraz ochronę zwierząt domowych.
magdalena.kopystynska@cowzdrowiu.pl